Akvaryumlarda Su Sıcaklığı ve Isıtıcı Seçimi

Kuşlar ve memeli hayvanlarda vücut sıcaklığı daima sabittir. Ortam sıcaklığının değişmesi ile vücut sıcaklığında ciddi bir değişiklik olmaz. Bu hayvanlara sıcak kanlı hayvanlar adı verilir. Oysa balık, kurbağa ve sürüngenler­de vücut sıcaklığı değişkendir. Hayvan vücut sıcaklığını ortamın sıcaklığına göre ayarlamak zorundadır. Balıklarda vücut sıcaklığı bu nedenle suyun sıcaklığına uygundur. İkisi arasındaki sıcaklık farkı 1°C den fazla olmaz. Bu­nun anlamı suyun sıcaklığı değiştiği zaman balığın vücut sıcaklığını ayarladığıdır. Ancak bu ayarlama hızlı ol­maz ve yavaş yavaş olur. Bu nedenle suyu oldukça soğuyan akvaryumlar hızlı bir şekilde ısıtılmamalıdır. Vücut sıcaklığı böyle değişken olan hayvanlara da soğuk kanlı hayvanlar adı verilir.

Bazı balıklar en fazla 20°C ye kadar olan sıcaklıklara dayanabilirler. Bu balıklara soğuksu balıkları denir. Daha sıcak sularda yaşayanlara da sıcak su balıkları denir. Her balık için belli bir sıcaklık aralığı vardır. Sıcaklık bu aralığın dışına çıktığında o balık için yaşam zorlaşır ve sıcaklığın bu şekilde devamlılığı ise onu öldürür. Ör­neğin; Gambusia affinis türü bir balık için bu sıcaklık aralığı 4 ile 35°C arasında değişir. Bu balık 4 dereceden aşağı 35 dereceden de yukarı sıcaklıklarda yaşamaz demektir. Fakat bir başka gözlem ise bu balığın en iyi yaşam sür­düğü sıcaklıkların 16-24°C arasında değiştiğini göstermiştir. Bu durumda o balık için 4°C minimum 35°C derece maksimum ve 16-24°C dereceler ise optimum değerlerdir. Buna karşılık bazı balıklar bu kadar geniş sıcaklık far­kına dayanamazlar. Örneğin; skalarya (Pterophyllum scalare) balığı sadece 15-33°C derecelik sıcaklıklara dayana­bilir. Bunun optimal sıcaklığı 24-28°C dereceler arasında değişir.

Balıklar doğada günlük ya da yıllık sıcaklık değişiklikleriyle karşı karşıya kalırlar. Yıllık değişiklikler onun yumurtlama ve üreme ritimlerini etkiler. Böylece zamanından önce ya da sonra yumurtlamasına neden olur. Bu nedenle özellikle üretim balıklarının sabit sıcaklıkta bırakılmalarını sağlamak gerekir. Ani sıcaklık değişiklikle­rinden ise kesinlikle kaçınılmalıdır. Ani sıcaklık değişiklikleri özellikle tropikal balıklarda ölüme neden olur.

Akvaryum sıcaklığı nasıl sabit tutulacak?

Bu önemli bir sorun olarak yukarıdaki nedenlerden dolayı ortaya çıkmaktadır. Burada sorun akvaryum için kaç derecelik sıcaklık gerek ya da istenilen sıcaklık değeri ne olmalıdır? İstenilen değerleri bulmak için, akvar­yumun içindeki balıkların özelliklerini bilmek zorunluluğu kendiliğinden ortaya çıkar. Tropikal balıklar özellikle 19-25°C’ler arasında tutulmalıdır. Buna rağmen en iyi sıcaklık değeri bu balıklar için 24-25°C’dir. Şayet tropikal balığımız bir anaç balık ise ve bu balıktan kışın yumurta almak istenirse, onu normal su sıcaklığının biraz daha altında bir sıcaklıkta (Örneğin; 22-23°C) tutmak gerekir. Çiftleştirme sırasında yine su sıcaklığı 2-3 derece arttı­rılmalı ve bu sırada bir miktar da taze su eklenmelidir. Su sıcaklığının 32°C’yi geçmemesine özen gösterilmelidir. Suyun soğutulması ya da ısıtılmasını yukarıdaki nedenden dolayı çok yavaş yapmalıyız. Bir sıcak su balığı daha soğuk bir suda tutulursa rengi solar, hareket yeteneği ve yem yeme isteği azalır. Şayet su sıcaklığı bu olumsuz değerde uzun süre tutulursa balık mutlaka ölür. Su sıcaklığı çok fazla olursa, bu kez balıkta çok fazla bir renk­lenme ve huzursuzluk görülür.

Hiçbir zaman akvaryuma sıcak su konularak su sıcaklığı yükseltilmemelidir.

Soğuk su balıkları için minimum değer 2°C’dir. Bunlar için optimal sıcaklık ise 14 -18°C arasında değişir. Eğer böyle bir soğuk su balığını sıcak suda tutmak istersek (bu en fazla 24°C olabilir) bol havalandırma yapmamız gerekir. Zira su ısındıkça, içinde erimiş halde bulunan oksijen azalır, diğer bir deyimle oksijenin sudaki çözü­nürlüğü sıcaklık arttıkça azalır.

Bugün akvaryumlarımızı elektrikli ısıtıcılarla ısıtmaktayız. Isıtıcılar spiral sarım ve üzerleri cam ya da emayedir. En fazla “I” ya da “U” şeklinde olurlar. Isıtma güçleri boylarına ve spiral durumlarına göre artar. Isıtıcı açık ol­duğu sürece devamlı olarak ısıtır. Oysa akvaryum sıcaklığının belirli derecelerde tutulması gerekir. Bunun için ısıtıcıyı gerektiğinde “çalış” gerektiğinde de “dur” diyecek bir merkeze bağlamak gerekir. Bu iş için termostat kullanılır. Termostat ve ısıtıcıda birer işaret lambası vardır. Isıtıcı çalışırken lambası da yanar. Bu sırada termos­tatın lambası sönüktür. Su sıcaklığı istenilen değere ulaştığında, termostatın düğmesi çevrilir ve lambası yanar. Lambanın yanması ısıtıcının çalışmadığım gösterir. Termostatın düğmesi yavaş yavaş iki yöne doğru çevrildiğin­de öyle bir nokta yakalanır ve hafif dokunma ile termostat lambası yanar ya da söner. Böylece ayar sağlanmış olur. Akvaryumun su sıcaklığı aynı ayar işleminde olduğu gibi küçük bir değişiklik gösterirse termostat lambası söner ve ısıtıcının çalışmasını, ya da yanar ve ısıtıcının durmasını sağlar. Bu ayar işlemi birkaç kez yapıldıktan sonra el alışır ve daha sağlıklı bir ayar yapılabilir. Günümüzde termostat ve ısıtıcı kombine ısıtıcılar çok yaygın­dır.

Bazen akvaryumumuzun, ısıtıcı sürekli çalışsa da gereğince ısınmadığını görürüz. Bunun başlıca nedeni, ısıtı­cının kapasitesinin akvaryuma yetmemesidir. Bunun için ısıtıcı kapasitesi ile akvaryum büyüklüğü arasında bir ilgi kurmak gerekir. Buna çevre ısısını da katarsak, ortaya bir uygunluk sayısı kavramı çıkar. Bu kavram, akvar­yumda arzu edilen su sıcaklığı değerinden, çevre sıcaklığı çıkarılarak bulunur. Bunu bir örnekle açıklayalım:

Akvaryumumuz için 24°C’lik bir sıcaklık arzu ediyoruz. Odanın sıcaklığı ise 13°C olsun. O halde uygunluk sa­yısı 24-13= 11 olacaktır. Bu sayıyı bulduktan sonra Tablo 1’e göre ısıtıcının kaç watt olacağı bulunur.

Tablo 1: Akvaryumda İstenilen Sıcaklığı Verecek Isıtıcının Belirlenmesi (Watt)

Kullanılan termostatların çoğu artık ısıtıcı ile birlikte olanlardır. Ülkemizde imal edilen termostatlar en fazla 100 watt’lıktır. Bunların tercih edilmeyen yanı, yay ucunda bulunan platin yerine takılan madenin bir süre sonra özelliğini kaybetmesi, ayar çubuğuna kaynayıp iş görmez duruma gelmesidir. Bazı ithal ısıtıcılardan 10 yıl sü­reyle bozulmayanları vardır. Ülkemize İthal edilen tanınmış güvenilir markalar şunlardır; EHEIM, Sera, JBL, Atman ve Jager (Eheim) gibi birçok ürün bulunur

Isıtıcı termostatlar istenilen su sıcaklığına ayar edileceği zaman önce akvaryum suyu istenilen sıcaklığa getiri­lir. Termostatta bulunan lamba yanar durumda iken ısıtıcı çalışıyor, lamba sönmüş ise ısıtıcı çalışmıyor demektir. Arzu edilen sıcaklığa ayar edileceği sırada üstteki düğme sağa sola çevrilerek yanma ve sönme durumuna getirilir. Düğmeyi hafifçe sola çevirince lamba sönüyor, hafifçe sağa çevirince lamba yanıyor ise, ısıtıcılı termostat o su sıcaklığına ayar edilmiş sayılır. İlk ayarın yapılmasından sonra bir iki gün sıcaklığı termometre ile ölçerek, ter­mostatın doğru çalışıp çalışmadığı mutlaka kontrol edilmelidir.

Tabloda sol sütun akvaryumun hacmini, üst çizgi üzerindeki ve noktalı zemin üzerindeki sayılar uygunluk sa­yısını, ortadaki sayılar da ısıtıcının watt cinsinden değeri göstermektedir. Biraz önce örneğini verdiğimiz akvar­yumumuz 80 litrelik ise sol sütundaki 80 sayısı ile üst sütundaki 11 sayısının hizasına isabet eden 105 sayısı bize ısıtıcımızın 105 watt olması gerektiğini söylemektedir.